Ο ''Λόγος'' στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία

Ο ''Λόγος'' στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία

Σκοπός ή τέλος των πράξεων αλλά και αρχή τους ή αιτία, εκφράζει παράλληλα το μέσο, τη ρύθμιση ή το νόμο που τις διέπει, ενώ αποτελεί και το όνομα της πιο δημοφιλούς ανάμεσά τους, της ομιλίας: τέτοιο είναι το εννοιολογικό ξετύλιγμα του λόγου στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία.

Ο λόγος πρωτοεμφανίζεται ως όρος στα γραπτά προσωκρατικών φιλοσόφων, απ’ τους οποίους σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα υπό μορφή ρητών σε έργα μεταγενέστερων συγγραφέων. Οι περισσότεροι από αυτούς συνέγραψαν σε ποιητικό λόγο κοσμογονίες και θείες...

αποκαλύψεις σχετικές με την προέλευση αυτού του κόσμου. Στο έργο του Περί Φύσεως, ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος (535-475 π.Χ.) προτρέπει τους ανθρώπους οὐκ ἐμού ἀλλά τοῦ λόγου ἀκούσαντες ὁμολογείν σοφόν ἐστί ἓν τὰ πάντα εἶναι 'είναι σοφό να συμφωνήσετε όχι ακούγοντας εμένα αλλά το λόγο ότι τα πάντα είναι ένα'. Ο λόγος αυτός θεωρείται από τον Ηράκλειτο κοινός και ενιαίος, παρότι οι άνθρωποι συχνά τον αγνοούν και φέρονται σα να διαθέτουν ξεχωριστή, δική τους λογική διὸ δε ἕπεσθαι τῷ ξυνῷ λόγῳ· τοῦ λόγου δ’ ἐόντος ξυνοῦ ζώουσιν οἱ πολλοί ὡς ἰδίαν ἔχοντες φρόνησιν. Αυτή η συμμόρφωση με τον «κοινό λόγο» είναι πολύ κοινή ιδέα στους Στωικούς και μοιάζει δανεισμένη από τον Εφέσιο φιλόσοφο. Αν και ο λόγος αυτός είναι αιώνια τοῦ δὲ λόγου τουδ’ ἐόντος αἰεί, οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να τον καταλάβουν και πριν τον ακούσουν και αφού τον ακούσουν για πρώτη φορά ἀξύνετοι γίνονται ἄνθρωποι καὶ πρόσθεν ἢ ἀκούσαι καὶ ἀκούσαντες τὸν πρώτον. Γιατί, ενώ τα πάντα συντελούνται σύμφωνα μ' αυτόν το λόγο γινομένων γὰρ πάντων κατὰ τὸν λόγον τόνδε, αυτοί μοιάζουν άπειροι ακόμα κι όταν αποκτήσουν εμπειρία λέξεων και πράξεων σαν αυτές που εγώ διηγούμαι ἀπείροισιν ἐοίκασιν πειρωμένοι καὶ ἐπέων καὶ ἔργων τοιουτέων ὁκοίων ἐγὼ διηγεῦμαι, όποτε διακρίνω το κάθε τι σύμφωνα με τη φύση του και εκθέτω το πώς έχει κατὰ φύσιν διαιρέων ἕκαστον καὶ φράζων ὅκως ἔχει. Αλλά από τους άλλους ανθρώπους διαφεύγουν όσα πράττουν όταν είναι ξυπνητοί τοὺς δὲ ἄλλους ἀνθρώπους λανθάνει ὁκόσα ἐγερθέντες ποιοῦσιν, ακριβώς όπως λησμονούν όσα πράττουν όταν κοιμούνται ὅκωσπερ ὁκόσα εὕδοντες ἐπιλανθάνονται.

Παρότι ο θεϊκός αυτός λόγος αντηχεί μέσα στον καθένα, δε μπορεί κανείς να τον αναλύσει στο νου του αλλά μόνον να τον αφουγκρασθεί εσωτερικά- είναι εκείνος που σπρώχνει τον άνθρωπο στην αναζήτηση του αληθινού εαυτού του και που από προσωπικότητες όπως ο Σωκράτης κατονομάζεται ως «δαιμόνιο». Και ο ίδιος ο Ηράκλειτος άλλωστε είπε ότι "διερεύνησε τον εαυτό του". Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, οι άνθρωποι «όταν ακούνε, δεν καταλαβαίνουν και γι αυτό μοιάζουν με κουφούς- σ’ αυτούς ταιριάζει η παροιμία: παρόντες απουσιάζουν» (ἀξύνετοι ἀκούσαντες κωφοῖσιν ἐοίκασι· φάτις αὐτοῖσιν μαρτυρεῖ παρεόντας ἀπεῖναι). Επιπλέον, δείχνουν να αγνοούν εκείνον «με το οποίο πάνω απ’ όλα συναναστρέφονται αδιάκοπα»( ὧ μάλιστα διηνεκῶς ὁμιλούσι, τούτῳ διαφέρονται), το Λόγο που τα κυβερνά όλα (λόγῳ, τῷ τά ὅλα διοικοῦντι)- γι αυτό και «όλα όσα συναντούν καθημερινά τους φαίνονται ξένα» (καὶ οἷς καθ᾽ ἡμέρην ἐγκυροῦσι, ταῦτα αὐτοῖς ξένα φαίνεται). Με αυτή την έννοια, το ανθρώπινο ον δεν κατέχει τη γνώση όπως την κατέχει το θεϊκό (ἦθος ἀνθρώπειον μὲν οὐκ ἔχει γνώμας, θείον δὲ ἔχει) αφού έχει αποστραφεί το θείο Λόγο, όπως πολλοί σύγχρονοι και προγενέστεροι φιλόσοφοι του Ηρακλείτου (πχ ο Πυθαγόρας), τους οποίους κατηγόρησε για τη ματαιοπονία τους και το διασκόρπισμα των ερευνών τους στην κατεύθυνση της πολλαπλότητας της δημιουργίας.

Για την ίδια τη φύση αυτού του λόγου, ο φιλόσοφος αναφέρει πως αυξάνεται από τον εαυτό του- δεν χρειάζεται δηλαδή τη συνεισφορά μιας ανώτερης δύναμης για να αναπτυχθεί- και πως ανήκει στην ψυχή (ψυχῆς ἐστί λόγος ἑαυτόν αὔξων). Εντούτοις, όσο κι αν την εξερευνήσει κανείς, δε θα μπορέσει να βρει τα πέρατά της, γιατί ο «λόγος» της είναι πολύ βαθύς ( ψυχῆς πείρατα ἰών οὐκ ἄν ἐξεύροιο, πάσαν ἐπιπορευόμενος ὁδόν· οὕτω βαθύν λόγον ἔχει), ιδέα που λέγεται ότι πάρθηκε ίσως από την Ορφική διδασκαλία. Έτσι, κατά τον Ηράκλειτο, ο λόγος είναι μια καθαρά εσωτερική ιδιότητα, σοφία, νοημοσύνη, μέτρο και παρόμοια.

Στο ομώνυμο έργο του Παρμενίδη από την Ελέα (Περί Φύσιος), το λέγειν αποτελεί μια από τις τρεις πρωταρχικές δυνάμεις που συνιστούν την ενότητα της ύπαρξης, το 'είναι', το 'νοείν' και το 'λέγειν'. Των τριών τους προηγείται το είναι ως απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει το νοείν και τολέγειν, διότι τα όντα καθεαυτά υπάρχουν πριν έρθει ο νους και τα συλλάβει και γίνουν στη συνέχεια περιεχόμενα του έναρθρου λόγου. Εδώ λοιπόν ο λόγος είναι το τελικό στάδιο έκφρασης, η ομιλία, η εξωτερίκευση του νοείν. Ενδέχεται, βέβαια, η σκέψη και ο λόγος να αναφέρονται σε φανταστικά όντα (μη-όντα), για τούτο και είναι χρήσιμο να μην επαφίεται κανείς απόλυτα στις αισθήσεις του προκειμένου να γνωρίσει και να κατανοήσει τον κόσμο αλλά να καταφεύγει στη χρήση του λόγου= λογική δύναμη που ενυπάρχει μέσα του: Μηδέ σ’ ἔθος πολύπειρον ὁδόν κατὰ τήνδε βιάσθω ούτε η πολύπειρη συνήθεια να σ’ εξαναγκάσει να κατευθύνεις σ’ αυτήν την οδό [τον έλεγχο για την ύπαρξη του μη είναι], νωμᾶν ἄσκοπον ὄμμα καὶ ἠχήεσσαν ἀκουήν καὶ γλώσσαν το βλέμμα άσκοπο εδώ κι εκεί να έχεις και την ακοή σου πλήρη από ήχους και να δίδεις ονομασίες χρησιμοποιώντας τυχαία τη γλώσσα, κρίναι δὲ λόγῳ πολύδηριν ἔλεγχον αλλά να κάμεις με τη λογική σου τον περιμάχητον έλεγχο. Με τη σωστή χρήση του λόγου, ο άνθρωπος γίνεται ισόθεος και ανάγεται στον απόλυτο κόσμο του «εόντος». Σ' αυτό το σημείο ο λόγος γίνεται νοημοσύνη, λογισμός, σοφία, όπως και στον Ηράκλειτο.

Η έννοια του λόγου απαντάται και σε αρκετά έργα του Πλάτωνα, πάντοτε όμως ως λογική δύναμη μέσα στον άνθρωπο, ως διάκριση με την οποίαν έχει προικισθεί για να μπορεί να παίρνει ανά πάσα στιγμή ορθές αποφάσεις και να αποφεύγει να ενδώσει σε επιβλαβείς επιθυμίες: τὸ μὲν ᾧ λογίζεται λογιστικόν...τὸ δὲ ᾧ ἐρᾷ τὲ καὶ πεινῇ καὶ διψῇ καὶ περὶ τὰς ἄλλας ἐπιθυμίας ἐπτόηται ἀλόγιστον τὲ καὶ ἐπιθυμητικόν.. (Πολιτεία, d-e). Επιπλέον, ο λόγος, με τη δύναμη της διαλεκτικής, μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην «ἀρχή τῶν πάντων», στην αλήθεια: αὐτός ὁ λόγος ἅπτεται τῇ τοῦ διαλέγεσθαι δυνάμει ... ἐπί τὴν τοῦ παντὸς ἀρχὴν ἰών, ἁψάμενος αὐτής... (Πολιτεία, b-c). Όπως τονίζει στη συνέχεια του έργου ο Σωκράτης, τα αληθινά στολίδια τα συλλαμβάνει κανείς με το λόγοκαι τη διάνοια και όχι με την όραση (με τις αισθήσεις): ...τὰ ἐνόντα φέρει, ἃ δὴ λόγῳ καὶ διανοίᾳ ληπτά, ὄψει δὲ οὔ (Πολιτεία, d-e). Ο λόγος, ως διάκριση στον άνθρωπο, τον οδηγεί στη σωφροσύνη, σε αντίθεση με την επιθυμία, που τον άγει υποχρεωτικά στην ύβρη: Δόξης μὲν οὖν ἐπί τὸ ἄριστον λόγῳ ἀγούσης καὶ κρατούσης τῷ κράτει σωφροσύνη ὄνομα· ἐπιθυμίας δὲ ἀλόγως ἑλκούσης ἐπί ἡδονάς καὶ ἀρξάσης ἐν ἡμῖν τῇ ἀρχῇ ὕβρις ἐπωνομάσθη (Φαίδρος, 238Α). Δίνεται μάλιστα η εύστοχη παρομοίωση της ψυχής με άμαξα που σύρεται από δυο άλογα, καθένα απ’ τα οποία εκπροσωπεί το έλλογο και το άλογο (επιθυμητικό) μέρος της- ο ηνίοχος, στη θέα ενός ελκυστικού προσώπου ή αντικειμένου, βρίσκει τον μεν έναν ίππο υπάκουο και εγκρατή, τον δε άλλον ανυπότακτο κι ορμητικό, οπότε αναγκάζεται να τραβήξει τα χαλινάρια για να συγκρατήσει την άμαξα από την άλογη πορεία της (Φαίδρος, 253 D).

Ο λόγος είναι επίσης το τμήμα της νόησης που αντιλαμβάνεται το παντοτινά ον, που δεν έχει γένεση, σε αντιδιαστολή με το μη ον, το μεταβλητό, που γίνεται αντιληπτό μέσω της γνώμης και της άλογης αίσθησης: τί τὸ ὂν ἀεί, γένεσιν δὲ οὐκ ἔχων, καὶ τί τὸ γιγνόμενον μὲν ἀεί, ὂν δὲ οὐδέποτε; τὸ μὲν δὴ νοήσει μετὰ λόγου περιληπτόν, ἀεί κατὰ ταὐτὰ ὄν, τὸ δ’ αὖ δόξῃ μετ’ αἰσθήσεως ἀλόγου δοξαστόν (Τίμαιος, 28α). Το αμετάβλητο, βάσει του οποίου ο Θεός έπλασε το σύμπαν, γίνεται αντιληπτό από το λόγο και τη φρόνηση αλλά και η ανεύρεση της εικόνας που χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για τη δημιουργία του είναι έργο των κατάλληλων λόγων- συλλογισμών, που, όμοια με το σταθερό ον που ερμηνεύουν, θα πρέπει να είναι αμετάβλητοι: ἄρα τοὺς λόγους, ὧνπέρ εἰσίν ἐξηγηταί, τούτων αὐτών καὶ συγγενείς ὄντας· τοῦ μὲν οὖν μονίμου καὶ βεβαίου καὶ μετὰ νοῦ καταφανοῦς μονίμους καὶ ἀμεταπτώτους... (Τίμαιος, 29 b). Πραγματικά, το αληθινά ον έχει μόνο έναν αληθινό ταιριαστό λόγο, το «είναι», δίχως παρελθόν ή μέλλον, μια και αποτελεί άφθαρτη και αμετάβλητη οντότητα: τῇ δὲ τὸ ἔστιν μόνον κατὰ τὸν ἀληθῆ λόγον προσήκει (Τίμαιος, 38α). Ο λόγος δεν είναι η ομιλία που δημιουργεί όπως στην αρχή της Γένεσης στην Παλαιά Διαθήκη. Η δε ομιλία-λόγος δόθηκε στον άνθρωπο ως μέσο για τη διάδοση της γνώσης που φωλιάζει σε κάθε δημιούργημα και φαινόμενο του σύμπαντος, τα οποία ανακαλύπτει χάρη στις υπόλοιπες αισθήσεις και δεξιότητές του (Τίμαιος, 47c-d). Η ίδια η ψυχή του ανθρώπου κατοικεί στο σώμα σε χωριστά διαμερίσματα- ως λόγος-λογική, καταλαμβάνει το ανώτερο μέρος του (κεφάλι- αυχένα) ενώ ως επιθυμία- αίσθημα το κατώτερο· μάλιστα, το κατώτερο τμήμα των ορμών, διαχωρίζεται και από το αισθηματικό μέσω του διαφράγματος, μια και δεν είναι σε θέση να κατανοήσει καθόλου τα ανώτερα μέρη. (Τίμαιος, 70-71c).

Στο έργο Κρατύλος, όπου ο Πλάτωνας διερευνά το θέμα της προέλευσης των ονομάτων, ο λόγος ταυτίζεται και με την ονομασία ενός πράγματος αλλά και με την πράξη που αφορά τον ορισμό του με βάση την αληθινή του φύση- την πράξη δηλαδή που του αποδίδει το όνομα εκείνο που ταιριάζει στην ουσία του. Γι αυτό, η ονοματοθεσία δεν είναι κάτι αυθαίρετο αλλά πρόκειται για έργο ενός νομοθέτη, γεγονός που καθιστά τον ίδιο το λόγο «νόμο» και πράξη αποδίδουσα τη θεϊκή νομοτέλεια- εκείνος είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τους κατάλληλους φθόγγους που μιμούνται την ουσία των πραγμάτων και τη φανερώνουν (Κρατύλος, 423e). Και πάλι εδώ δεν πρόκειται για το λόγο ως ομιλία που δημιουργεί τα πράγματα- αυτά υπάρχουν και τα αληθινά ονόματα τους δίνονται. Δεν είναι ότι τα ονόματα δημιουργούν ή γίνονται τα πράγματζ. Όποιος, όμως, είναι σε θέση να γνωρίζει τα αληθινά ονόματα, γνωρίζει και τα ίδια τα πράγματα (Κρατύλος, 435 d)- όσο για τα αληθινά ονόματα, δε μπορεί παρά να τέθηκαν από κάποια ανώτερη δύναμη κι όχι από τον άνθρωπο, ώστε να καθίστανται εξ ανάγκης σωστά (Κρατύλος, 438b-c).

Συνέχεια της συζήτησης αυτής περί ονομάτων θα μπορούσε να αποτελεί η εκτενής αναφορά στον «οριστικό λόγο» στα έργα του Αριστοτέλη Περί Ψυχής και Μετά τα Φυσικά. Κατ’ εκείνον, ο λόγος του ορισμού ενός πράγματος δεν πρέπει να δηλώνει μόνο το γεγονός (την ύπαρξή του), όπως κάνουν οι περισσότεροι ορισμοί, αλλά μέσω αυτού να γίνεται φανερή και η αιτία (οὐ γὰρ μόνον τὸ ὅτι δεῖ τὸν ὁριστικόν λόγον δηλοῦν, ὣσπερ οἱ πλεῖστοι τῶν ὁρισμῶν, ἀλλά καὶ τὴν αἰτίαν ἐνυπάρχειν καὶ ἐμφαίνεσθαι, Περί Ψυχής, 413α 15-20). Με βάση αυτό το σκεπτικό, για κάθε πράγμα υπάρχει ένας ορθός ορισμός που αναφέρει την κύρια ιδιότητά του, με άλλα λόγια, ένα όνομα που αγγίζει καθεαυτή την ουσία του. Όσα μέρη του πράγματος είναι φθαρτά, δε θα πρεπε να συμπεριλαμβάνονται στον οριστικό λόγο του, μια και δεν αποτελούν την ουσία του, όπως οι σάρκες και τα οστά που είναι φθαρτά δε συνιστούν τον άνθρωπο και άρα δε θα πρεπε να συμπεριλαμβάνονται στον ορθό ορισμό του. Πρόκειται, στην περίπτωσή τους, για μεταγενέστερα στοιχεία, υλικά όπως τα ονομάζει, που προέκυψαν από τα πρώτα, μη υλικά, που δε φθείρονται και επομένως συνιστούν την ουσία (ὦσθ’ ὅσα μὲν μέρη ὡς ὕλη καὶ εἰς ἃ διαιρείται ὡς ὕλη, ὕστερα· ὅσα δὲ ὡς τοῦ λόγου καὶ τῆς οὐσίας τῆς κατὰ τὸν λόγον, πρότερα ἤ πάντα ἤ ἔνια, Μετά τα Φυσικά, 1035b 12-15). Αυτή η ουσία των όντων και κατά συνέπεια και ο οριστικός λόγος που την εκφράζει, δεν έχουν την ανάγκη υλικής εκδήλωσης για να υπάρξουν ούτε και παύουν να υφίστανται μετά την καταστροφή ακόμα κι όλων των υλοποιήσεών τους- δίνει ένα παράδειγμα με τον κύκλο, που δεν καταστρέφεται ως ουσία έστω κι αν κάποιος σβήσει όλους τους ζωγραφιστούς ή σπάσει όλους τους ξύλινους κύκλους που έχουν κατασκευαστεί. Ο Αριστοτέλης θεωρεί την ύλη ἄγνωστον καθ’ αὑτή, που σημαίνει ότι δε μπορεί να γίνει αντικείμενο μελέτης (Μετά τα Φυσικά, 1035α, 10-11). Όμως, το ίδιο περίπου ισχύει, κατά τα λεγόμενά του, και για τον οριστικό λόγο που, αν και υπαρκτός, δε μπορεί ούτε να εκφωνηθεί, ούτε να αποδειχτεί ούτε να μελετηθεί- βρίσκεται στην ψυχή (ειδητικός λόγος) και απέχει απ’ όλους τους υλικούς χαρακτηρισμούς που της αποδίδονται για να περιγράψουν την ουσία της (Μετά τα Φυσικά, 1036 b- 1040a) καὶ σῳζομένων τῶν λόγων ἐν τῇ ψυχῇ τῶν αὐτῶν οὐκ ἔσται ὁρισμὸς οὔτε ἀπόδειξις.

Πέρα όμως από τη χρήση του λόγου με την έννοια των λέξεων που ορίζουν ένα πράγμα, ο Αριστοτέλης διατηρεί και την πλατωνική σημασία του ως «λογική» ή «λογιστικό μέρος της ψυχής», που αποτελεί θεμελιακό κριτήριο για την εύρεση και εξάσκηση του μέτρου στην ανθρώπινη ζωή, που στη δική του ορολογία αποδίδεται με τον όρο «μεσότητα». Η μεσότητα, προϋπόθεση της ευτυχίας, δε μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο μέσω του ορθού λόγου, που θα υποδείξει στον άνθρωπο σε ποιο βαθμό πρέπει να εκδηλώνει κάθε συναίσθημα ή παρόρμησή του. Μέσω αυτού, προσεγγίζεται η προαίρεση, ουσία της αρετής, που αποτελεί με τη σειρά της γεννήτορα της ευτυχίας (Μεγάλα Ηθικά, 1185b-1186b 30). Οι πράξεις μας είναι σύμφωνες με τον ορθό λόγο όταν το άλογο μέρος της ψυχής (τα πάθη) δεν εμποδίζουν το λογικό της μέρος (το νου) να επιτελέσει το έργο του, όπως οφείλουν να κάνουν άλλωστε, υποτασσόμενα στην υπηρεσία του καλύτερου τμήματος της ψυχής. (ἔστιν οὖν κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον πράττειν, ὅταν τὸ ἄλογον μέρος τῆς ψυχῆς μὴ κωλύῃ τὸ λογιστικόν ἐνεργείν τὴν αὑτοῦ ἐνέργειαν· τότε γὰρ ἡ πρᾶξις ἔσται κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον..., Μεγάλα Ηθικά, 1208α 10-20).

Ευρύτατα χρησιμοποιεί την έννοια 'λόγος' ένας άλλος φιλόσοφος της ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης, ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς, που έζησε σε μια ελληνόφωνη ιουδαϊκή κοινότητα από το 30π.Χ. μέχρι το 50 μ.Χ. Στα έργα του, ο λόγος προσδιορίζεται ως η σταθεροποιητική αρχή του κόσμου ή η αρετή της ανθρώπινης ψυχής και μοιάζει με τη λέξη «ρήμα» των κειμένων της Αγίας Γραφής. Τα χαρακτηριστικά αυτού του λόγου παραθέτονται στους Νόμους Περί Αλληγορίας(Legum Allegoriae) ως εξής: ὁρᾷς τῆς ψυχῆς τροφῆν οἵα ἐστί λόγος θεοῦ συνεχής, βλέπει κανείς ότι η τροφή της ψυχής είναι τέτοια, ο συνεχής αυτός λόγος του θεού ἐοικώς δρόσῳ κύκλῳ πᾶσαν περιειληφώς καὶ μηδὲν μέρος ἀμέτοχον αὑτοῦ ἐῶν· που περιβάλλει τα πάντα σαν κύκλος δροσιάς, χωρίς να αφήνει τίποτα απέξω φαίνεται δ’ οὐ πανταχοῦ ὁ λόγος οὗτος, ἀλλ’ ἐπ’ ερήμου παθών καὶ κακιῶν, που δε φανερώνεται παντού, αλλά στις ερήμους παθών και κακιών καὶ ἔστι λεπτός νοήσαι τε καὶ νοηθῆναι, καὶ σφόδρα διαυγῆς καὶ καθαρός ὁραθήναι πολύ λεπτός για να τον συλλάβει και να τον κατανοήσει κανείς με το νου, εξαιρετικά διαυγής και διάφανος για να γίνει αντιληπτός με την όραση, καὶ ἔστιν ὡσεὶ κόριον μοιάζοντας με σπόρο κόλιανδρου φασί δὲ οἱ γεωπόνοι τὸ σπέρμα τοῦ κορίου διαιρεθέν εἰς ἄπειρα καὶ τμηθέν καθ’ ἕκαστου τῶν μερῶν που, όπως λένε οι γεωπόνοι, ακόμα κι αν διαιρεθεί σε απειροστά μέρη και κοπεί σε καθένα απ’ αυτά καὶ τμημάτων σπαρέν βλαστάνειν οὕτως, ὡς καὶ τὸ ὅλον ἠδύνατο· καθένα από αυτά είναι σε θέση να αναπαράγει ολόκληρο το φυτό αν σπαρεί, ακριβώς όπως και ο αρχικός σπόρος τοιούτος καὶ ὁ θεοῦ λόγος, καὶ δι’ ὅλων ὠφελητικός καὶ διὰ παντός μέρους και τοῦ τυχόντος τέτοιος είναι και ο λόγος του Θεού, και ολόκληρος ωφέλιμος και σε καθένα τυχαίο τμήμα του(ΙΙΙ, 169-170).

Ως κατὰ ἐβδομάδα κινούμενος τέλειος λόγος (Ι 19-21) αποτελεί την γενεσιουργό αρχή του νου και των αισθήσεων, όταν δε ἐπιγένηται τῇ ψυχῇ, ἐπέχεται ᾑ ἐξάς καὶ ὅσα θνητά ταύτη ποιεῖν δοκεῖ, που σημαίνει ότι υπεισέρχεται ως έβδομο στοιχείο στα έξι θνητά μέρη του κόσμου που εκπροσωπούνται από τις έξι μέρες της δημιουργίας και καταλύει τη θνητότητά τους (Ι 16). Ο άνθρωπος εκπίπτει και απομακρύνεται από το θείο λόγο ενδίδοντας σε ακόρεστες επιθυμίες για ηδονές διαπίπτει γὰρ τότε τῇ ψυχῇ καὶ ὁ σπερματικός καὶ γεννητικός τῶν καλῶν λόγος ὀρθός (ΙΙΙ 150) και η μόνη λύση για την επαναφορά στην πρώτιστη κατάστασή του δεν είναι άλλη από τον "σωφροσύνης λόγον" (ΙΙ 79), ο οποίος μοιάζει με τεχνητό φίδι που κατασκευάζεται ειδικά για να πολεμήσει ενάντια στο φίδι της Εύας (ΙΙ 79) και η λειτουργία του συνίσταται στο να δάκνειν καὶ τιτρώσκειν[...] καὶ αναιρεῖν τὸ πάθος, δηλαδή, να δαγκώνει και να πληγώνει και να καταστρέφει το πάθος (ΙΙ 99).

Ο λόγος μοιάζει να αποτελεί κάτι ανάμεσα σε θεό και ανθρώπους, έναν αρχάγγελο πρεσβευτή που «οὔτε ἀγέννητος ὡς θεός ὤν οὔτε γεννητός ὡς ὑμείς, ἀλλά μέσος τῶν ἄκρων, ἀμφοτέροις ὁμηρεύων»(ΙΙΙ 205-206), που «οὐδέποτε λήγει» (ΙΙΙ 130) και που τρέφει ως «μάννα» (άφθαρτη τροφή) τη «φιλοθεάμονον ψυχήν» (ΙΙΙ 79), που, σε αντίθεση με όσες στρέφονται στα ελκυστικά εγκόσμια αγαθά πρὸς τὰ κρόμυα καὶ τὰ σκόρδα, τὰ περιοδυνώντα τὰς κόρας (ΙΙΙ 79), εκείνη λαχταρά την αλήθεια. Ως ενδιάμεσο σκαλοπάτι μεταξύ θεού και ανθρώπων, ο λόγος δεν αρκεί για να θρέψει ψυχές όπως του Ιακώβ, που μοιάζει να τον έχουν υπερβεί και να τρέφονται απευθείας από το θεό κι όχι από το λόγο, που θεραπεύει απλώς από ασθένειες (πάθη) τον άνθρωποἀλλ’ οὗτοι μὲν εὔχονται θεοῦ λόγου τραφῆναι, ὁ δὲ Ιακώβ καὶ τοῦ λόγου ὑπερκύψας ὑπ’ αὐτοῦ φήσι τρέφεσθαι τοῦ θεοῦ ... ὡραῖος οὕτος ὁ τρόπος, τροφέα τὸν θεόν, οὐχί λόγον, ἡγεῖται, τὸν δὲ ἄγγελον, ὃς ἐστί λόγος, ὥσπερ ἰατρόν κακῶν (ΙΙΙ 177).

Για το παγκόσμιο «σπίτι», το σύμπαν, αιτία υπήρξε η αγαθότητα του δημιουργού, υλικό του τα τέσσερα στοιχεία και όργανο για την υλοποίησή του, ο λόγος του θεού εὑρήσεις ... αἴτιον μὲν αὐτοῦ τὸν θεόν ὑφ’ οὗ γέγονεν, ὕλην δὲ τὰ τέσσερα στοιχεία ἐξ’ ὧν συνεκράθη, ὄργανον δὲ λόγον θεοῦ δι’ οὗ κατεσκευάσθη, τῆς δὲ κατασκευής αἰτίαν τὴν ἀγαθότητα τοῦ δημιουργοῦ (Περί της κατά Μωϋσέα κοσμοποιίας, 127). Εδώ το όργανο είναι μάλλον η ομιλία δια της οποίας ο Θεός δημιουργεί στην αρχή της Γένεσης: όπως, και είπεν ο Θεός 'Γεννηθήτω το φώς' και έγινεν φως. Αλλά, μετά, στην περίπτωση του ανθρώπου, ο λόγος ως όργανο για ευτυχία είναι ο λογισμός, η διάκριση, ο ορθός λόγος, Έτσι λόγον ἡ φύσις δυνατώτατον σύμμαχον ἀνθρώπῳ δημιουργήσασα η φύση δημιούργησε για τον άνθρωπο το λόγο σαν ισχυρότατο σύμμαχο τὸν μὲν αὐτῷ χρῆσθαι δυνάμενον ὀρθώς ἀπέδειξεν εὐδαίμονα καὶ λογικόν ὄντως που όποιον μπορεί να τον χρησιμοποιεί καθιστά ευτυχισμένο και λογικό τὸν δὲ μὴ δυνάμενον ἄλογον τε καὶ κακοδαίμονα εκείνον δε που δε μπορεί, παράλογο και δυστυχή (Περί της κατά Μωϋσέα κοσμοποιίας, 39).

Ο θεϊκός λόγος εμφανίζεται ακόμη ως αναπότρεπτη κινητήριος δύναμη του σύμπαντος την οποία ο άνθρωπος οφείλει να αναγνωρίσει ως τέτοια και να πάψει να θεωρεί τα γεγονότα καρπούς των πράξεών του, αποδεχόμενος τα πάντα χωρίς να αποδίδει μομφές σε άλλους για όσα στην πραγματικότητα δεν είναι ικανοί να επηρεάσουν οὐχ’ ἅττ’ ἂν ἐπιτηδεύεις ἀγαθῶν μετουσίας ἤ κακῶν ἐστίν αἰτία ἀλλ’ ὁ δίοπος καὶ κυβερνήτης τοῦ παντός λόγος θεῖος, ῥᾷον ἄν ἔφερες τὰ συμπίπτοντα παυσάμενος τῶν συκοφαντιῶν καὶ ἐπιγράφειν ἡμῖν ἅ μὴ δυνάμεθα» (Περί των Χερουβίμ, 36). Αυτή η δύναμη του λόγου πραγματοποιεί κυκλικές κινήσεις που οι άνθρωποι αποκαλούν ‘γυρίσματα της τύχης’ χορεύει γὰρ ἐν κύκλῳ λόγος ὁ θείος, ὅν οἱ πολλοί τῶν ἀνθρώπων ὀνομάζουσιν τύχην (Περί της κατά Μωϋσέα κοσμοποιίας, 176). Στην πραγματικότητα, όμως, ο χαρακτηρισμός είναι μάλλον ατυχής, μια και καθόλου αφημένη στην τύχη δεν είναι η εξέλιξη των εγκόσμιων πραγμάτων, καθώς ο θείος λόγος φροντίζει για τη διατήρηση όλων των ισορροπιών μεταξύ των φυσικών δυνάμεων· οὐδὲ γῆ πᾶσα διαλυθήσεται πρὸς παντὸς ὕδατος ούτε όλη η γη δε θα διαλύεται από όλο το νερό, ὅπερ αὐτῆς οἱ κόλποι κεχωρήκασιν το οποίο οι κόλποι της έχουν δεχτεί,οὐδ’ ὑπό ἀέρος σβεσθήσεται πῦρ ούτε από τον αέρα δε θα σβήνει η φωτιά, οὐδ’ ἔμπαλιν ὑπό πυρός ἀήρ ἀναφλεχθήσεται ούτε και από τη φωτιά δε θα αναφλέγεται ο αέρας, τοῦ θείου λόγου μεθόριον τάττοντος αὑτὸν μια και ο θείος λόγος τάσσεται στο σύνορο μεταξύ τους καθάπερ φωνῆεν στοιχείων ἀφώνων όπως το φωνήεν παρεμβαίνει μεταξύ στοιχείων αφώνων (δηλ. των συμφώνων)ἵνα τὸ ὅλον ὥσπερ ἐπί τῆς ἐγγραμμάτου μουσικῆς συνηχήσῃ ώστε το σύνολο να ακουστεί αρμονικά όπως στη σωστή μουσική σύνθεση (Περί φυτουργίας, 121-122). Εδώ ο λόγος είναι αναλογία ή μέτρο.

Ακριβώς για να εισχωρήσει σε ολόκληρο το σύμπαν, σε όλες τις απόψεις της δημιουργίας, ο λόγος πολλαπλασιάζεται και σχηματίζει «ἀρχετύπους καὶ ἀσωμάτους ἀκτίνας τῆς λογικῆς πηγῆς τοῦ τελεσφόρου θεοῦ» που, όσο πλησιάζουν στην εκδηλωμένη δημιουργία, γίνονται αντιληπτές σαν εικόνες των αρχικών αθάνατων λόγων που οι άνθρωποι αποκαλούν από συνήθεια αγγέλους (Περί τους θεοπέμπτους είναι τους ονείρους, 115). Οι περιγραφές θα μπορούσαν να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι κατονομάζονται «λόγοι» οι θεϊκοί νόμοι, εκπορευόμενοι από τον ένα λόγο, την ενιαία σοφία του Δημιουργού· σε άλλο σημείο πάλι, αποκαλούνται λόγοι οι ψυχές ή η λογική (διάνοια) στο νου του ανθρώπου, με άλλα λόγια, το «εκλεκτότερο», λεπτότερο κομμάτι του εκάστοτε εξεταζόμενου τμήματος της δημιουργίας, που επιλέγεται να επιτελέσει το ρόλο της κεφαλής στο σώμα ψυχαί δ’ εἰσίν ἀθάνατοι οἱ λόγοι οὗτοι. τούτων δὴ τῶν λόγων ἕνα λαβών, ἀριστίνδην ἐπιλεγόμενος τὸν ἀνωτάτῳ καὶ ὡσανεί σώματος ἡνωμένου κεφαλήν πλησίον ἱδρύεται διανοίας τῆς ἑαυτοῦ· καὶ γὰρ αὕτη τρόπον τινὰ τῆς ψυχῆς ἐστί κεφαλή (Περί τους θεοπέμπτους είναι τους ονείρους, Ι 128). Θα τολμούσε κανείς να συσχετίσει αυτή την πολύπλευρη εισχώρηση του λόγου στην υλική δημιουργία με την εισχώρηση του Απολύτου στα πάντα, εκ των οποίων αποτελεί την πολύτιμη ουσία « Εγώ είμαι ο Εαυτός που βρίσκεται στις καρδιές όλων των πλασμάτων. Είμαι η αρχή, η ζωή και το τέλος όλων των όντων. Από τις Γραφές είμαι οι Βεδικοί Ύμνοι. Είμαι η ηλεκτρική ενέργεια στις δυνάμεις της φύσης. Από τις αισθήσεις είμαι ο καταγράφων νους. Και είμαι η νοημοσύνη μέσα σε όλες τις ζωές» (Μπχάγκαβατ Γκίτα, κεφ. 10. στ. 20-42).

Στη λεγόμενη Στωική Διδασκαλία, όπως αυτή διαμορφώθηκε από τους εκπροσώπους της Αρχαίας και Μέσης Στοάς (τέταρτος έως πρώτος προ Χριστού αιώνας), η έννοια του λόγου κατέχει κεντρική θέση. Από τα ελάχιστα σωζόμενα αποσπάσμα του Ζήνωνα, του Χρυσίππου, του Ποσειδώνιου και του Παναίτιου, αλλά κυρίως από τις ποικίλλες αναφορές άλλων συγγραφεών στο έργο τους, συνάγεται το συμπέρασμα πως θεωρούσαν το λόγο τη θεϊκή δημιουργική δύναμη, διαμέσου της οποίας ρυθμίζονται οι λειτουργίες ολόκληρου του σύμπαντος. Ο Θεός βγήκε από την αρχική του απομόνωση και δημιούργησε τα τέσσερα στοιχεία, απ’ όπου προήλθε ολόκληρη η υλική δημιουργία - ενυπάρχει, εντούτοις, και ο ίδιος σε καθένα από τα δημιουργήματά του «όπως στο νεογέννητο εξακολουθεί να υπάρχει σπέρμα» καὶ ὥσπερ ἐν τῇ γονῇ τὸ σπέρμα περιέχεται, οὕτω καὶ τούτων σπερματικόν λόγον ὄντα τοῦ κόσμου ( Διογένης Λαέρτιος, VII, 136). Μάλιστα, ο σπερματικός αυτός λόγος εξατομικεύεται για κάθε είδος της δημιουργίας και καθορίζει ως νόμος όλη του την εξέλιξηἐστί δὲ φύσις ἔξις ἐξ αὑτῆς κινουμένη κατὰ σπερματικούς λόγους ἀποτελούσα τε καὶ συνέχουσα τὰ ἐξ’ αὑτῆς ἐν ὡρισμένοις χρόνοις καὶ τοιαῦτα δρῶσα ἀφ’ οἵων ἀπεκρίθη (Διογένης Λαέρτιος VII,Ζήνων 148-149). Αν και άϋλος, ο λόγος συνυπάρχει με το υλικό μέρος του όντος, το οποίο δεν ποιεί αλλά πάσχει (είναι δηλαδή αποδέκτης της δημιουργίας του λόγου) ἀρχάς εἶναι τῶν ὅλων δύο, τὸ ποιοῦν καὶ τὸ πάσχον, τὸ μὲν οὖν πάσχον εἶναι τὴν ἄποιον οὐσίαν τὴν ὕλην, τὸ δὲ ποιοῦν τὸν ἐν αὐτῇ λόγον τὸν θεὸν (Διογένης Λαέρτιος VII, Ζήνων, 134).

Χάρις στην δύναμη του λόγου, τον «τόνον», το σύμπαν διέπεται απ’ άκρη σ’ άκρη από την αρχή της «συμπαθείας», σύμφωνα με την οποία τα εγκόσμια όντα αλληλεπιδρούν· στη δική του δύναμη οφείλονται και οι ευνομούμενες σχέσεις τους, μια και ο ίδιος εξακολουθεί να διαρρέει το σύμπαν και μετά τη δημιουργία του και να το συντηρεί σε μια νομοτελειακή τάξη, την οποίαν οι στωικοί φιλόσοφοι αποκαλούν «ειμαρμένη»: ἔστι δ’ εἱμαρμένη αἰτία τῶν ὄντων εἰρομένη ἤ λόγος καθ’ ὅν ὁ κόσμος διεξάγεται (Διογένης Λαέρτιος VII, Ζήνων 148-149). Χάρη στην πύρινη υφή του («πυρ τεχνικόν»), ο κοσμικός λόγος συντηρεί και αυξάνει τα πλάσματα, σε αντίθεση με το εγκόσμιο πυρ, το «άτεχνο», που καίει και καταστρέφει· αποτελεί δε μια από τις ποικίλλες εκφράσεις της Φύσης, η οποία «..κινείται μόνη της και δημιουργεί ως πύρινο πνεύμα ή τεχνικόν πύρ» (SVF 2, 1132 κ. ε.) αλλά και «..εκδηλώνεται ως Ψυχή του Κόσμου, Θεός, Πρόνοια, Δημιουργός, Ορθός Λόγος» (SVF 1, 158, 176, SVF 3, 323).

Στην ατομική του διάσταση, ο ίδιος λόγος συνιστά για τον άνθρωπο τον «εν ημίν» λόγο των Στωικών· χάρις στην ομοιότητά τους, ο άνθρωπος μπορεί να βρεθεί σε πλήρη αρμονία με τον κοσμικό λόγο ακολουθώντας απλά την ίδια του τη φύση, που διέπεται από τις αρχές του ατομικού του λόγου (διόπερ πρῶτος ὁ Ζήνων ἐν τῷ Περὶ ἀνθρώπου φύσεως τέλος εἶπε τὸ ὁμολογουμένως τῇ φύσει ζῆν, ὅπερ ἐστὶ κατ' ἀρετὴν ζῆν· ἄγει γὰρ πρὸς ταύτην ἡμᾶς ἡ φύσις, Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων VII, 87). Ζωή αντίθετη στο Λόγο – Φύση μπορεί να διέπεται μόνο από πάθος, το οποίο συνιστά ὁρμὴ πλεονάζουσα (ἔστι δὲ αὐτὸ τὸ πάθος κατὰ Ζήνωνα ἡ ἄλογος καὶ παρὰ φύσιν ψυχῆς κίνησις ἢ ὁρμὴ πλεονάζουσα, Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων VII, 101). Ενώ για τα ζώα, το να ζουν σύμφωνα με τη φύση τους ισοδυναμεί με το να ζουν με βάση τις φυσικές ορμές τους, για τα όντα που έχουν λογική (άνθρωποι) δίνεται μια ανώτερη ρύθμιση, δηλαδή ο λόγος=διάκριση, που κάποτε μπορεί και να εναντιώνεται (υπερεπιβάλλεται) στη φυσική ορμή για την "τελειότερη προστασία τους": τούτοις μὲν [στα ζώα] τὸ κατὰ φύσιν ζῆν τῷ κατὰ τὴν ὁρμὴν διοικεῖσθαι. τοῦ δὲ λόγου τοῖς λογικοῖς κατὰ τελειοτέραν προστασίαν δεδομένου, τὸ κατὰ λόγον ζῆν ὀρθῶς γίνεσθαι <τού> τοῖς κατὰ φύσιν. τεχνίτης γὰρ οὕτως ἐπιγίνεται τῆς ὁρμῆς (Διογένης Λαέρτιος VII, 86).

Σημαντικότερη πτυχή αυτής της εναρμόνισης είναι ο σεβασμός απέναντι στα πάντα, εφόσον όλα εμπεριέχουν τον ίδιο το Θεό και εξελίσσονται με βάση την επιθυμία του, όπως αυτή εκδηλώνεται στον ιδιαίτερο σπερματικό λόγο που τα οριοθετεί διόπερ τέλος γίνεται τὸ ἀκολούθως τῇ φύσει ζῆνγι αυτό και γίνεται σκοπός να ζει κανείς σύμφωνα με το φυσικό νόμο, ὅπερ ἐστί κατὰ τε τὴν αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν τῶν ὅλων όπως ακριβώς υπάρχει αυτός μέσα στον ίδιο και σε όλα τα άλλα πλάσματα,οὐδὲν ἐνεργοῦντας ὧν ἀπαγορεύειν εἴωθεν ὁ νόμος ὁ κοινός χωρίς να κάνει τίποτα που να απαγορεύεται από τον κοινό αυτό νόμο, ὅσπερ ἐστίν ὁ ὀρθός λόγος, διὰ πάντων ἐρχόμενος που δεν είναι άλλος από τον κοινό λόγο, τον διερχόμενο από τα πάντα, ὁ αὐτός ὤν τῷ Διί, καθηγεμόνι τούτῳ τῆς τῶν ὄντων διοικήσεως ὄντι ο ίδιος που ενυπάρχει και στο Δία, αποτελώντας τον καθοδηγητή του στη διοίκηση των όντων (Διογένης Λαέρτιος VII, Ζήνων, 88). Σεβόμενος και αποδεχόμενος το λόγο σε κάθε εκδήλωσή του, ο άνθρωπος κατακτά τη στωική αταραξία, ισοδύναμη της μακαριότητας που μνημονεύεται από άλλους φιλοσόφους αλλά και από τη Βεδική Παράδοση. Αρωγός του σε αυτή την προσπάθεια είναι ο ίδιος ο λόγος, που στη δική του περίπτωση (ανθρώπινη ενσωμάτωση) εκδηλώνεται σα δύναμη διάκρισης που οδηγεί στην εκάστοτε ορθή επιλογή ἄλλοι δὲ τινες τῶν ἀρχαιοτέρων Στωικῶν τὸν ορθὸν λόγον κριτήριον [της αληθείας] ἀπολείπουσιν, ὡς ὁ Ποσειδώνιος ἐν τῷ Περί Κριτηρίου φησί» (Διογένης Λαέρτιος VII, Ζήνων, 54). Μέσω αυτού του λόγου-διάκρισης, ο σπερματικός λόγος του ανθρώπου αναπτύσσεται πλήρως κι ανθίζει, αποδίδοντας τον λόγο-καρπό της ανθρώπινης ενσωμάτωσης.

Βιβλιογραφία

1. Πελεγρίνης Θεοδόσιος, Λεξικό της Φιλοσοφίας, Οι Έννοιες, Οι Θεωρίες, τα Ρεύματα και τα Πρόσωπα (εξάγλωσση ορολογία), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004.

2. Πλάτωνος Πολιτεία, μτφ Ν. Μ. Σκουτερόπουλου, Πόλις, Αθήνα 2002.

3. Πλάτωνος Κρατύλος, μτφ Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Κάκτος, Αθήνα 1994

4. Πλάτωνος Τίμαιος ή Περί Ατλαντίδος, μτφ Αθανάσιος Τσακνάκης, Βιβλιο...βάρδια Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2005.

5. Πλάτωνος Φαίδρος, μτφ Ν. Αχείμαστος, Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων «Ι. Ζαχαρόπουλος», Αθήνα.

6. Αριστοτέλους Άπαντα, Τόμος 4 (Μεγάλα Ηθικά, Οικονομικός, Περί Αρετών και Κακιών), μτφ Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Κάκτος, Αθήνα 1993.

7. Αριστοτέλους Περί Ψυχής, μτφ Ι. Σ. Χριστοδούλου, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 1998.

8. Αριστοτέλους, Μετά τα Φυσικά, μτφ Ανδ. Δαλέζιος, Πάπυρος Άπαντα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, Αθήνα 1975 (2 τόμοι)

9. Jean Brun, Ηράκλειτος, μτφ Σαπφώ Διαμαντή, Μτφ αυθ. κειμένων Πόλυ Γκέκα, Πλέθρον Αθήνα 1987.

10. Καραβίας Α., Ηρακλείτος, Τα Αποσπάσματα, μτφ Ευαγγ. Ρούσσου, Α. Καραβία, Αθήνα 1971.

11. Παρμενίδης ο Ελεάτης, Περί Φύσιος, μτφ Γεώργιος Καραγιάννης, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2003.

12. Philo I-V, Loeb Classical Library, London 1968

13. Emile Brehier, Les Ιdees Philosophiques et religieuses de Philon d’ Alexandrie, Librairie Alphonse Picard & Fils, Paris 1908.

14. Diogenes Laertius II, Loeb Classical Library, London 1958, Books VI-X.

15. Ioannes Ab Arnim, Stoicorum Veterum Fragmenta, Ιn Aedibus B.G. Teubneri, Lipsiae MCMIII. (3 Volumen).

16. http://tovima.dolnet.gr/data/D2000/D1119/1abc10b.gif

17. http://www.rassias.gr/STOIC29.html

18. http://www.rassias.gr/STOIC2.html

19. http://www.protopapadakis.gr/college%20notes.htm

20. http://www.mikrosapoplous.gr/heracletus/heracletus1.htm

21. http://www.ekivolos.gr/stoikoi%20filosophoi.htm

22. http://www.omhros.gr/Kat/History/Txt/El/MsZ/Zenon.htm

Πηγή

Vangelis - The Dragon

O ΑΡΤΕΜΗΣ ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΟ NEXUS

Ζούμε σε παράξενους καιρούς. Όλα αλλάζουν γύρω μας, οι εχθροί γίνονται φίλοι κι οι πρώην σύμμαχοι εχθροί. Οι βομβαρδισμοί μετονομάζονται σε "ανθρωπιστικές επεμβάσεις" και Πρόεδροι χωρών (βλέπε Μιλόσεβιτς) αποστέλλονται από τους πρώην υποστηρικτές τους "αντικαταβολή" σε Διεθνή "Δικαστήρια". Τα σύνορα των χωρών "πέφτουν" και ταυτόχρονα γιγαντώνονται οι διχασμοί κι οι έχθρες. Μειοψηφίες - ιδεολογικές και κοινωνικές - επιβάλλουν τα "δίκαιά" τους στις πλειοψηφίες με πρόσχημα την πολλαπλά βιασμένη έννοια της δημοκρατίας. Οι θεράποντες της εξουσίας προσπαθούν να μας πείσουν ότι ζούμε στην Ελβετία ενώ η φτώχεια, η ανεργία και η ανέχεια καλπάζουν.


Όταν βλέπω τα διάφορα μεγαλοκαθάρματα να χαριεντίζονται στις δεξιώσεις θυμάμαι την περίπτωση της 60χρονης σεισμοπαθούς συμπατριώτισσάς μας που η ΔΕΗ έκρινε σκόπιμο να της κόψει το ρεύμα μεσούντος του καύσωνα. Η 60χρονη σεισμοπαθής συμπατριώτισσά μας πέθανε από τη ζέστη, αφού πρώτα κάηκε μέσα το καμίνι της στεναχώριας της. Το- καλό είναι ότι η ΔΕΗ δεν έχασε χρήματα, απλά μια- κακοπληρώτρια συνδρομήτρια!



Ζούμε σε παράξενους καιρούς. Ίσως να είμαστε η πρώτη χώρα στον κόσμο που το καλύτερο και δημοφιλέστερο hip-hop (μπορείτε να το αποκαλείται και rap) συγκρότημα, οι καταπληκτικοί TERROR X CREW, στράφηκαν στις αρχές, τις αξίες και τα βαθιά νοήματα του Ελληνισμού. Τραγουδούν ενάντια στην παγκόσμια συνωμοσία της Νέας Τάξης, την παγκοσμιοποίηση και "ραπάρουν" με παραδοσιακά, αρχαία Ελληνικά όργανα επάνω στα έπη της σχολής των Πυθαγορείων (στο τραγούδι με τίτλο "Πυθαγόρειον"). Προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα ελληνοπρεπές μουσικό κίνημα και βαφτίζουν - όχι αυθαίρετα όπως θα διαπιστώσετε από την συνέντευξη που ακολουθεί - το rap, ραψωδία! Οι TERROR X CREW δεν ήταν πάντα έτσι. Ο στιχουργικός προσανατολισμός τους στο παρελθόν διαπνέετο από άλλα μηνύματα που βρίσκονταν στα σύνορα του αναρχισμού και της στείρας αντίδρασης χωρίς να προτείνουν κάτι. Τώρα όμως, ο Αρτέμης παραδέχεται θαρραλέα και αντρίκια τα "λάθη του παρελθόντος" και δηλώνει ότι "όταν ήλθα σε επαφή με τηνΕλληνική σκέψη άλλαξε εντός μου ο ρυθμός του κόσμου".

Η συνέντευξη στο NEXUS παραχωρήθηκε από τον Αρτέμη (ραψωδός - ή ράπερ αν προτιμάτε την αγγλόφωνη εκδοχή του) προς το τέλος του καλοκαιριού. Τα άλλα δύο μέλη των TERROR X CREW [ο Ευθύμης (ο έτερος ραψωδός) και οΗχοκράτωρ (δισκοθέτης, παραγωγός)] δεν μπορούσαν να παρευρεθούν λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων. Όταν αρχίσαμε την συνέντευξη με τον Αρτέμη, μου έκανε εντύπωση η παράκλησή του να τυπωθεί με πολυτονική γραμματοσειρά (δυστυχώς, αυτό - για καθαρά τεχνικούς λόγους - δεν ήταν εφικτό).

Από την συνέντευξη που μου παραχώρησε ο Αρτέμης διαπίστωσα ότι πέρα από ένας εξαιρετικά ταλαντούχος μουσικός, είναι ένας σκεπτόμενος και φιλοσοφημένος άνθρωπος που έχει να πει και να μεταδώσει σημαντικά μηνύματα στους αναγνώστες μας. Επίσης είναι ένας καλός Έλληνας που αξίζει να βρει μιμητές - και στον μουσικό χώρο αλλά και αλλού.

Η ενδιαφέρουσα συζήτησή μας, έρχεται στο νου μου όποτε ακούω το καταπληκτικό καινούριο CD των TERROR X CREW που έχει τον εύγλωττο τίτλο "Έσεται Ήμαρ" και κυκλοφορεί από την FM Records. Η αγορά του δεν προτείνεται. Επιβάλλεται! Η προσπάθεια των TERROR X CREW και κάθε συγκροτήματος που υπερασπίζεται τις αξίες του Ελληνισμού - και συνεπώς της ελευθερίας και του ανθρωπισμού - χρειάζεται την έμπρακτη στήριξη όλων μας.

---

- Ο νέος σας δίσκος έχει γενικό τίτλο "Έσεται Ήμαρ". Ποια ημέρα περιμένετε να έρθει;
Το πότε θα έρθει αυτή η ημέρα, δεν μπορώ να πω πως το γνωρίζω. Εμείς πάντως, και αρκετός άλλος κόσμος, δουλεύουμε γι' αυτό τον σκοπό. Εμείς, αυτό που μπορούμε να κάνουμε το κάνουμε. Με όλες τις πενιχρές δυνάμεις που έχουμε στην διάθεσή μας να βοηθήσουμε σ' αυτό το διογκούμενο ρεύμα αφύπνισης - ή αναγέννησης, αν προτιμάτε...



- Αφύπνιση; Για ποια ακριβώς αφύπνιση μιλάτε;
Μιλάμε και παλεύουμε για την αφύπνιση του Έλληνος.

- Σαν να βλέπω να συγκεκριμενοποιείται αυτή η ημέρα που περιμένετε να έλθει. Μπορείς όμως να με βοηθήσεις λίγο προσδιορίζοντας τα χαρακτηριστικά της;
Αυτή, θα είναι η ημέρα που ο Έλληνας θα βαδίζει στους τόπους όπου ζει και αναπνέει - από γενέσεως κόσμου κατ' εμέ -, χωρίς να ντρέπεται να λέει ότι είναι Έλληνας.

- Ντρέπεται σήμερα να δηλώσει την καταγωγή του;
Δυστυχώς, αρκετοί συμπατριώτες μου ντρέπονται. Δεν μπορώ, ούτε θέλω να τους κακίσω γι' αυτό. Οι Έλληνες, αλλά και πολλοί άλλοι λαοί (σχεδόν όλοι) έχουν δεχθεί έναν πραγματικό βομβαρδισμό λευκής, φαιάς, και μαύρης προπαγάνδας με στόχο να απαρνηθούν την καταγωγή, την πολιτιστική κληρονομιά και την ιστορία τους. Ειδικά για εμάς τους Έλληνες, οι διαπρύσιοι κήρυκες, τα τσιράκια της παγκοσμιοποιήσεως, τονίζουν διαρκώς τα ελαττώματά μας, τις αρνήσεις, τις αστοχίες μας. Αποσιωπούν τα προτερήματα, την κολοσσιαία μας συνεισφορά στον παγκόσμιο πολιτισμό, τις Τέχνες, τις επιστήμες, τον ανθρωπισμό. Για να επανέλθω στο αρχικό ερώτημά σας, σημειώνω εμφατικά ότι θέλουμε τον Έλληνα ευτυχή και υπερήφανο δια την καταγωγήν και την ιστορία του και όχι ένα ανθρωπάκι με κατακερματισμένη προσωπικότητα, μηδενική αισθητική, ανελεύθερο και πειθήνιο στα κελεύσματα σκοτεινών δυνάμεων. Ο Έλλην οφείλει να αποδεχθεί και να τιμήσει τον φωτοδοτικό ρόλο που είχε στην πολυχιλιετή διαδρομή του.

- Δηλαδή, οι Terror X Crew επιδίδονται σε μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού των αξιών, φωτοδότησης του σκότους;
Κατ' αρχήν είναι μια προσπάθεια αυτογνωσίας - και κατ' επέκτασιν εθνικής αυτογνωσίας - ώστε να ξαναβρούμε τις χαμένες αξίες στις οποίες πάτησε αυτός ο πολιτισμός που ανώτερός του δεν έχει εμφανιστεί μέχρι σήμερα στον πλανήτη. Αν ο Έλλην ασπαστεί εκ νέου αυτές τις αξίες δεν θα ευεργετήσει μόνο τον εαυτό του και την πατρίδα του αλλά ολόκληρο τον πλανήτη. Η Ιστορία διδάσκει ότι αυτός είναι ο σκοπός του Έλληνος: Η διάδοση του πολιτισμού και η έμπρακτη υπεράσπιση του υπερτάτου αγαθού. Της ελευθερίας 

- Τώρα δεν είμαστε σε θέση να υπερασπιστούμε αυτό το αγαθό; Την ελευθερία;
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, όχι! Φρονώ ότι αυτή την στιγμή που μιλάμε, πολλοί συμπατριώτες μας είναι πνευματικά (και ορισμένοι και ηθικά) εν υπνώσει. Ο ρους της ανθρωπότητας οδεύει στα Τάρταρα.




- Όλα αυτά που μου λέτε τα κατανοώ, αλλά θέλω να σας υπενθυμίσω λίγο το παρελθόν του συγκροτήματος. Αν δεν κάνω λάθος, δεν ήσασταν πάντα προσηλωμένοι στα τωρινά ελληνοκεντρικά σας μηνύματα.
Όχι. Δυστυχώς! Ήμασταν πάντοτε πολιτικοποιημένοι, αλλά σε λανθασμένη κατεύθυνση. Έχουμε ξεκινήσει από αρκετά μικρές ηλικίες. Από 15-16 ετών, εκδηλώνοντας την αντίδρασή μας, την διαφωνία μας σε διάφορες καταστάσεις και αντιλήψεις.

- Αντιδραστικοί από τότε...
Ναι, αλλά η αντίδραση διά την οποίαν σας ομιλώ ήταν η αντίδραση όπως την αντιλαμβανόταν ένας έφηβος. Αντίδραση που ερείδετο σ' έναν στείρο μηδενισμό.

- Δεν προτείνατε κάτι στο κοινό σας;
Περιείχε πρόταση, αλλά ήταν επιδερμική. Δεν είχαμε εξετάσει τα πράγματα σε βάθος. Ολόκληρη η πορεία μας - μέχρι το "Έσεται Ήμαρ" - έμοιαζε με την ρότα πλοίου σε τρικυμισμένη θάλασσα. Μας χτυπούσαν τα κύματα και απλά πηγαίναμε. Σήμερα εύχομαι να είχαμε φτάσει κατ' ευθείαν στο "Έσεται Ήμαρ" χωρίς να χρειαστεί να περάσουμε τον ωκεανό του στείρου μηδενισμού στον οποίο αναφέρθηκα προηγουμένως. Βέβαια, για να είμαι ειλικρινής, θεωρώ πως θα ήταν αρκετά δύσκολο να φτάσουμε κατ' ευθείαν στο "Έσεται Ήμαρ".

- Γιατί το λέτε αυτό;
Επειδή εκείνη την περίοδο δεν είχαμε την πρόσβαση που έχουμε σήμερα σε βιβλία, περιοδικά και άλλες συναφείς πηγές. Μόλις όμως αποκτήσαμε πρόσβαση στις πηγές - και πάνω απ' όλα σε αρχαία Ελληνικά κείμενα - αρχίσαμε να ξεπερνάμε τον μηδενισμό και την αρνητικότητα και προσθέταμε σιγά-σιγά μικρά λιθαράκια στο σημερινό εποικοδόμημα που ονομάζεται Terror X Crew - μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση.

- Τι σας δυσκόλεψε;
Αυτό δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα. Δεν έχει ξαναβγεί μέχρι σήμερα συγκρότημα με εθνικό λόγο και τεκμηριωμένα επιχειρήματα αντίστασης. Είναι τρομερή υπέρβαση. Πρώτα απ' όλα, πριν απ' όλους τους άλλους, χρειάστηκε να υπερβούμε τον ίδιο μας τον εαυτό.



- Ο εθνικός λόγος είναι αντίδραση ή αντίσταση;
Είναι και τα δύο. Πραγματικά, θέλω να το περάσω αυτό το μήνυμα σε όσο το δυνατόν ευρύτερες μάζες. Ο εθνικός λόγος σήμερα είναι η μοναδική γνήσια αντίσταση και αντίδραση στα απάνθρωπα και αφύσικα οράματα της παγκοσμιοποιήσεως. Ο άνθρωπος που πιστεύει και αγωνίζεται για το έθνος και την πατρίδα του είναι 100% επικίνδυνος για το καθεστώς! Αυτός είναι επικίνδυνος και όχι ο τύπος του απάτριδος κοσμοπολίτη που προσπαθούν να μας περάσουν. Απ' όλους τους δίσκους μας, ο πραγματικά επικίνδυνος είναι το "Έσεται Ήμαρ" και όχι οι προηγούμενοι. Αν ο ακροατής δώσει σημασία και τον προσήκον βάρος στα μηνύματα του "Έσεται Ήμαρ", τότε γίνεται αληθινά αντάρτης και αντιδραστικός. Οι προηγούμενοι δίσκοι μας είναι μια ψευδαίσθηση...

- Δεν είχαν όμως καλή μουσική;
Είχαν καλή μουσική αλλά ήταν έμπλεοι ενός τυφλού μένους που δεν κατευθυνόταν πουθενά. Τώρα το μένος μας έχει βρει πραγματικό στόχο, έχει διαμορφωθεί ουσιαστικά και δυναμικά.



- Ποιος είναι τελικά αυτός ο "πραγματικός σας στόχος"; Ποιος είναι ο εχθρός;
Αν ακούσετε τον δίσκο και εντρυφήσετε στα μηνύματα, θα σας φανεί εξαιρετικά εύκολο να τον καταλάβετε...

- Μιλήσατε για εθνική ιδεολογία. Μήπως όμως πρόκειται για εθνικιστική;
Η εθνική ιδεολογία του Έλληνος είναι ο Ελληνισμός. Ο Ελληνισμός δεν είναι μια ιδεολογία, μια κοσμοθεωρία που έχει "κατασκευαστεί". Δεν έχει καταγραφεί σε μανιφέστο. Είναι μια ανώτερη μορφή κατάσταση σκέψης και θεωρίας από τις χρεοκοπημένες και πολλαπλά διαψευσθείσες κοσμοθεωρίες που κατασκεύασε κατά καιρούς η Ευρωπαϊκή διανόηση. Ο Ελληνισμός προσέφερε στην ανθρωπότητα και δεν αφαίρεσε ελευθερίες και ανθρώπινες ζωές όπως συνέβη με τους διάφορους άλλους "ισμούς".

- Σε ποιους "ισμούς" αναφέρεστε;
Ναζισμοί, σοσιαλισμοί, μαρξισμοί, φιλελευθερισμοί, τροτσκισμοί και άλλοι "ισμοί" που βγήκαν από τους νόες φανατισμένων ανθρώπων που αποκτούσαν (έτσι δηλαδή νόμιζαν) την προσωπική τους ελευθερία υποδουλώνοντας και εξευτελίζοντας ολόκληρους λαούς. Μιλώντας για Ελληνισμό, δεν γίνεσαι απάνθρωπος και ολοκληρωτικός. Ποιος άλλος έχει απελευθερώσει τους ανθρώπους από τα δολοφονικά δόγματα και το μίσος εκτός από τον Ελληνισμό; Ποιος άλλος έχει αγκαλιάσει τον άνθρωπο με την Λογική, την Έρευνα, την Επιστήμη, την Τέχνη και τον Διάλογο; Όταν πέσει το μάτι ενός ανθρώπου σε κείμενα διαφόρων Ευρωπαϊκών κοσμοθεωριών που ταλαιπώρησαν και ταλαιπωρούν ακόμα τον πλανήτη μας, θα βρει μίσος και δόγμα: "Ζήτω η δικτατορία του προλεταριάτου", λέει ο ένας. "Ζήτω οι Άρειοι και το δικαίωμά τους επί της Γης", θα πει ο άλλος. "Ζήτω το χρήμα και η παντοδυναμία της αγοράς", θα κραυγάσει ο τρίτος. Που είναι η αγάπη, η στοργή και ο ανθρωπισμός που ανακαλύπτουμε στα Αρχαία Ελληνικά κείμενα;

- Όμως, ακόμα και ο Ελληνισμός ενίοτε γίνεται πρόσχημα και προκάλυμμα πολλών που θέλουν να ωφεληθούν από την λάμψη του αλλοιώνοντας το ανθρωπιστικό νόημά του.

Στην παρατήρησή σας έχετε δίκιο. Ορισμένοι τυχοδιώκτες όντως αποπειρώνται να αλλοιώσουν το μήνυμα του Ελληνισμού και να τον καπηλευθούν. Εκεί χρειάζεται προσοχή. Ο Ελληνισμός μπορεί να αποτελέσει στέγη για όλους τους πρώην "παραστρατημένους", αλλά όχι για τους νυν!

- Μπορείτε να μας εξηγήσετε τις ακριβώς εννοείτε;
Μπορεί κάποιος να είναι πρώην κομμουνιστής, ή σατανιστής, ή εθνικοσοσιαλιστής, κλπ., να διαπιστώσει το εγκληματικό λάθος του και να ασπαστεί τις θετικές αξίες του Ελληνισμού. Αυτό όχι μόνο ενδείκνυται αλλά και επιβάλλεται. Όταν όμως κάποιος παραμένει κομμουνιστής, ή σατανιστής, ή εθνικοσοσιαλιστής, κλπ., και προσπαθεί να χρησιμοποιήσει το "λούστρο" του Ελληνισμού για να παρασύρει κι άλλους στην πλάνη του, τότε αυτό είναι ανεπίτρεπτο και πρέπει να απομονωθεί. Εκάς οι βέβηλοι!

- Σε μια στροφή ενός τραγουδιού του "Έσεται Ήμαρ" που έχει τίτλο "Το Ξόδι", αναφέρετε πως:
"Κατ' αυτούς παγκοσμιοποίηση, σημαίνει ισοπεδωτική μονομορφοποίηση.
Γι' αυτό έχουνε βάλει στο στόχαστρο
το όμαιμον, το ομόγλωσσον,
το ομόθρησκον και το ομότροπόν μας".
Ποια είναι λοιπόν η θρησκεία του Έλληνα;
Αυτή είναι μια ερώτηση που περίμενα, ίσως και να στοιχημάτιζα, ότι θα μου υποβαλλόταν. Αναφέρεστε βέβαια στο Δωδεκάθεο.

- Εγώ απλά ερωτώ: Ποια είναι τελικά η θρησκεία του Έλληνα;
Κατ' αρχήν θέλω να πω ότι δεν είμαι απολύτως βέβαιος αν ο Έλλην είχε ποτέ θρησκεία - ως νοείται με την τρέχουσα άποψη. Δεν είχε τόσο οργανωμένο θρησκευτικό (και διοικητικό) σύστημα όπως έχουμε σήμερα. Για εμένα, το "ομόθρησκον" του Έλληνος σήμερα είναι η Ορθοδοξία. Ίσως να διαφωνούν ορισμένοι, αλλά θεωρώ πως σώζει πλήρως κεκαλυμμένα την Αρχαία Ελληνική παράδοση. Εγώ τουλάχιστον, καλύπτομαι πλήρως απ' αυτήν την συνθήκη. Αυτό που λέμε "Ελληνορθοδοξία" είναι η Ελληνική θρησκεία.

- Πιστεύετε δηλαδή ότι η λατρευτική ζεύξη των Ελληνικών παραδόσεων και του Χριστιανισμού, μπορεί να καλύψει τις μεταφυσικές αγωνίες των συνανθρώπων μας;
Βεβαίως. Η βάση του είναι καθαρά Αρχαιοελληνική. Πρέπει δε να προσθέσω πως δεν παραγνωρίζω το γεγονός ότι σε κάποια συγκεκριμένη χρονικοϊστορική συγκυρία, στην Ελληνορθοδοξία παρείσφρυσαν ορισμένες Ανατολικές, απολυταρχικές δοξασίες και νοοτροπίες. Όμως, δεν πρόκειται να τα λύσω εγώ όλα αυτά. Πρέπει ν' ασχοληθούν οι καθ' ύλην αρμόδιοι. Να κάτσουν σε μία τράπεζα συνεδριάσεων και να αφιερωθούν στον αποκαθαρμό της Ορθοδοξίας από τις Ανατολικού τύπου παραμορφώσεις και αλλοιώσεις της.

- Να σας ερωτήσω και κάτι προσωπικής φύσεως: Πως συνέβη αυτή η αλλαγή; Ξυπνήσατε κάποιο πρωινό και σκεφθήκατε να μετατραπείτε από "μηδενιστή" σε Ελληνοπρεπή; Κάπως απότομη δεν ήταν η μεταστροφή σας;
Δεν μπορώ να πω ότι ήταν και τόσο απότομη η μεταστροφή. "Γηράσκουμε αεί διδασκόμενοι". Από όποια πλευρά και να ξεκινήσει κάποιος την πορεία του στον ωκεανό του πολιτισμού, των ιδεών, όποια γνωστικά εργαλεία κι αν χρησιμοποιήσει, είναι αδύνατον να μην καταλήξει στη μήτρα του παγκόσμιου πολιτισμού, την Αρχαία Ελλάδα! Πιστεύω ότι ακόμα και από τα- Μίκι Μάους αν ξεκινήσεις, από τα κόμικς, θα φτάσεις στον τελικό προορισμό που είναι ο ελληνικός στοχασμός. Αργά ή γρήγορα, τα βήματά μας οδηγούν εκεί. Μακάριος όποιος συντομεύσει το μεσοδιάστημα και φτάσει εκεί χωρίς χρονοτριβή.

- Εσείς πως καταλήξατε στον " τελικό σας προορισμό";
Εγώ διάβαζα ιστορία, ξένη λογοτεχνία, δοκίμια μέχρι που γνώρισα τον Πλάτωνα. Το ύψος της διανόησής του με εντυπωσίασε. Άλλαξε η ζωή μου από τότε. Ήταν "η σκοτεινή νύχτα της ψυχής" που αναφέρουμε και στο γκρουπ. "Άλλαξε εντός μου ο ρυθμός του κόσμου". Η γνώση έχει μεταλλακτική δύναμη και ιδιότητες. Αυτό συνέβη και σ' εμένα προσωπικά.

- Ήταν εύκολο όμως να παραδεχθείτε τα λάθη του παρελθόντος;
Εύκολο ή δύσκολο, οφείλουμε να το κάνουμε. Το πλανάσθαι εστίν ανθρώπινον, και το ομολογείν την πλάνην δείγμα ανωτέρου πολιτισμού. Υπάρχουν όμως και άνθρωποι, από άλλες ομάδες, που δεν μπορούν, ούτε θέλουν να παραδεχθούν τις πλάνες τους επειδή νομίζουν (εσφαλμένα) πως τοιουτοτρόπως ακυρώνουν τον ίδιο τους τον εαυτό. Λένε ακόμα και σήμερα με έπαρση: 1000 χρόνια ΚΚΕ! Ομοίως και από την άλλη υπάρχουν ορισμένοι (ευτυχώς ελάχιστοι) που ουρλιάζουν: 1000 χρόνια Χίτλερ! Είναι δυνατόν να μην σκέφτονται ότι ορισμένες ιδεολογίες έχουν δοκιμαστεί από την Ιστορία και έχουν καταρριφθεί, έχουν πεταχτεί στον κάλαθο των αχρήστων; Δεν αντιλαμβάνονται πως αυτά τα δολοφονικά δόγματα είναι ανελεύθερα και εναντιώνονται κάθετα στον τρόπο ζωής και σκέψης που προτείνει ο Ελληνισμός; Ας παραδεχθούν το σφάλμα τους κι ας προχωρήσουν - εκτός κι αν τους ενδιαφέρει να φέρουν την αλήθεια στα μέτρα τους κι όχι η αναζήτησή της-

- Πιστεύετε ότι αυτό που κάνετε εσείς, αυτό που κάνουν οι Terror X Crew, ικανοποιεί μια συλλογική ανάγκη έκφρασης, αντιπροσωπεύει μια κοινωνική ομάδα, ή απλά και μόνο αντιπροσωπεύει εσάς;
Κοιτάξτε, υπάρχουν ορισμένοι πυρήνες, κάποιες ομάδες νέων ανθρώπων που είναι συνειδητοποιημένοι σ' αυτό το θέμα. Αναλογικά, είναι λίγοι, για την ώρα, αλλά όλα δείχνουν πως ο κύκλος των ευαισθητοποιημένων Ελλήνων θα διευρυνθεί.

- Ο δίσκος πως πάει; Υπάρχει θετική ανταπόκριση από το κοινό σας;
Οι μισοί έχουν "στραβώσει". Έχουν μπερδευτεί ή και διαφωνούν με την στροφή μας. 

- Υπάρχουν στοιχεία γι' αυτήν σας την εκτίμηση;
Ναι. Μια δημοσκόπηση που είδα στο Διαδίκτυο (ΣΗΜ: αναφέρεται φυσικά στο Poll του hiphop.gr), έβγαλε τα εξής αποτελέσματα. Οι μισοί είναι απόλυτα ικανοποιημένοι και ενθουσιασμένοι για το αποτέλεσμα, και οι άλλοι μισοί εξοργισμένοι. Υπάρχει μια ένταση στην αντίληψη των οπαδών για το αποτέλεσμα. Φυσική συνέπεια...

- Γιατί την χαρακτηρίζετε φυσική;
Επειδή για πρώτη φορά, Ελληνικό συγκρότημα εκφράζει την αντίδρασή του, την διαφωνία του μέσα από το πρίσμα του Ελληνισμού, και όχι εξυπηρετώντας σάπια ιδεολογήματα. Δεν έχει ξαναγίνει κάτι τέτοιο, επομένως εμείς ήμασταν έτοιμοι για τις αντιδράσεις και τις συνέπειες. Είναι βλέπετε η περίοδος της ζυμώσεως.



- Υπάρχουν άλλα συγκροτήματα που είναι έτοιμα να ριχτούν στον ίδιο αγώνα με τον δικό σας;
Βέβαια. Υπάρχουν. Ήταν αρκετοί φίλοι που είτε δίσταζαν να βγουν πρώτοι να εκδηλωθούν με τον ίδιο τρόπο και στάση που υϊοθετήσαμε εμείς ή δεν είχαν το μέσο. Τώρα, αρκετοί αξιόλογοι μουσικοί και συγκροτήματα είναι έτοιμοι να βαδίσουν στα χνάρια μας. Εμείς προσπαθούμε ν' ανοίξουμε τον δρόμο. Σύντομα θ' ακούσετε πολλά. Για να είμαι ειλικρινής, οφείλω να σημειώσω ότι για εμένα το hip hop είναι ένα όχημα, ένα μέσον. Ένα μουσικό εργαλείο για να προσεγγίσουμε τους νέους που θα έμεναν αδιάφοροι για τα μηνύματά μας αν παίζαμε δημοτικά ή κρητικά. Προσεγγίζουμε τη νεολαία με τα ακούσματα που της είναι οικεία. Χτυπάμε τον εχθρό με τα ίδια του τα όπλα. 

- Εύλογη ερώτηση: Αυτό το είδος μουσικής ταιριάζει με τον Ελληνικό Τρόπο; Το hip hop δεν είναι ένα μουσικό ρεύμα που προήλθε από "αλλού" και απευθύνεται σε "άλλους";
Κατ' αρχήν, θα διαπιστώσατε και εσείς ότι δεν αναφερόμαστε πλέον στον όρο rap. Χρησιμοποιούμε τον όρο "ραψωδία". Στον καινούριο μας δίσκο έχουμε κάνει και κάποιες απόπειρες προς αυτή την κατεύθυνση, όπως με το τραγούδι "Πυθαγόρειον" η ενορχήστρωση του οποίου έγινε από τον Πέτρο Ταμπούρη και είναι αμιγώς Ελληνική, δηλαδή, έχει γίνει με αρχαία Ελληνικά όργανα. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε στους Terror X Crew. Το Ελληνικό hip hop να είναι ΕΛΛΗΝΙΚΟ και όχι απλά ελληνόφωνο- 

- Κι ο όρος "ραψωδία";
Ορισμένοι μπορεί να με κατηγορήσουν ότι κάνω παρετυμολογία αλλά γνωρίζουμε πως η ραψωδία προέρχεται από τις λέξεις "ράπτω" και "ωδή". Οι Αρχαίοι Έλληνες ραψωδοί κρούανε την βακτηρία επί του εδάφους, και απήγγειλαν ρυθμικά το κείμενο. Ουσιαστικά, αυτό που κάνουμε εμείς, είναι ένα είδος ραψωδίας - αν το δείτε ελεύθερα και με ευρύτητα πνεύματος.

- Δηλαδή οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν beat;
Βέβαια! Όπως θα δείτε αν ερευνήσετε την περιπέτεια των λέξεων, πολλές ρίζες Ελληνικών λέξεων σώζονται σε ξένες λέξεις. Η ρίζα "μακ - μακεδνός" πέρασε στους Κέλτες και έτσι οι Σκωτσέζοι έχουν τη λέξη-ρίζα Mac, όρα McDonald''''s, Macintosh κλπ. Το ίδιο συμβαίνει με την ρίζα μιν-μην που έγινε minimum-mini. Έτσι, από το χτύπημα της βακτηρίας επί του εδάφους και την ρυθμική απαγγελία των στίχων, την "ραψωδία", φτάσαμε στο "ραπ".

- Δεν είναι λίγο περίεργο, στο Μπρονξ απ' όπου (αν γνωρίζω καλά) προέρχεται το ραπ, οι μαύροι να ονόμασαν το μουσικό τους κίνημα ετυμολογώντας Ελληνικές λέξεις και προσαρμόζοντάς τις στην πραγματικότητα που βίωναν καθημερινά; Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η κοινότητα των μαύρων στο Μπρονξ αντιμετώπιζε μια θλιβερή κατάσταση: Φυλετικές διακρίσεις, οικονομική ανέχεια και χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.
Φρονώ ότι είναι λάθος να αποδίδουμε το ραπ κίνημα, συνολικά, στην κοινότητα των μαύρων του Μπρονξ. Το ραπ ήταν ένα νεανικό πολυφυλετικό κίνημα. Στη γέννησή του συμμετείχαν ισπανόφωνοι, πορτορικάνοι, ευρωπαίοι και άλλοι. Απλά οι μαύροι διακρίθηκαν, λόγω των συγκυριών και των αναγκών της μουσικοβιομηχανίας.

- Παρ' όλα αυτά, μπορούμε να πούμε πως είχαν κατά νου την ετυμολογία της λέξης "ραψωδία";
Δεν μπορούμε να πούμε με κατηγορηματικό τρόπο ότι δεν ήξεραν. Ποιος μπορεί να αποκλείσει το γεγονός ότι διάβαζαν Όμηρο. Ή πιστεύει κανείς ότι οι μαύροι δεν έχουν το δικαίωμα να διαβάζουν Αρχαία Ελληνική γραμματεία, Όμηρο, και να εμπνέονται; 

- Επανέρχομαι πάλι στο θέμα των στίχων σας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι διαπνέονται από μια έντονη "συνωμοσιολογική" διάθεση. Αυτός άλλωστε είναι κι ένας από τους βασικούς λόγους που γίνεται αυτή η συνέντευξη. Πιστεύετε πράγματι πως στην εποχή μας υπάρχει μια συνωμοσία (πλανητικών διαστάσεων) εν εξελίξει;
Είμαι βέβαιος. Δεν το υποθέτω απλά. Στόχος αυτής της συνωμοσίας είναι η εξάπλωση και η εμπέδωση της ανελευθερίας. Σκοτεινές δυνάμεις οι οποίες λειτουργούσαν κάποτε στο παρασκήνιο θέλουν να επιβάλλουν μια παγκόσμια δικτατορία. Την κοινωνία του "Μεγάλου Αδελφού".

- Είπατε ότι κάποτε οι "σκοτεινές δυνάμεις" λειτουργούσαν στο παρασκήνιο. Τώρα που λειτουργούν;
Σήμερα, αυτές οι δυνάμεις έχουν μεθύσει από την ίδια την δύναμή τους. Η αλαζονεία τους έχει γιγαντωθεί και η χαμέρπειά τους έχει τεθεί εκτός ελέγχου. Συνεπώς, νιώθουν αρκετά ισχυρές για να λειτουργούν απροκάλυπτα - στο προσκήνιο! Αυτές οι δυνάμεις σκοπεύουν να μαζέψουν όλο τον "χρυσό" του πλανήτη, να εδραιωθούν 100% στην εξουσία τους και να κυβερνούν ανενόχλητες. 

- Ο κόσμος δεν αντιλαμβάνεται τι τεκταίνεται εις βάρος του;
Πολλοί, δυστυχώς, δεν έχουν την παραμικρή ιδέα. Το τέχνασμα που χρησιμοποιείται για να ναρκώνει τις συνειδήσεις είναι το να νιώθουν αυτοί οι πολλοί ότι είναι ελεύθεροι - χωρίς να είναι! Κυβερνούν μέσω της ψευδαίσθησης της ελευθερίας. Ορισμένοι θα αφυπνιστούν όταν θα είναι πολύ αργά.

- Πότε νομίζετε ότι θα είναι "πολύ αργά";
Όταν γίνει το τελικό χτύπημα. Όταν εξαπλωθεί σε απόλυτο βαθμό η ηλεκτρονική κυριαρχία. Αυτό που γίνεται σήμερα είναι πρωτοφανές. Δεν το έχει ξαναζήσει ο πλανήτης. Επιτυγχάνεται η επιβολή μιας παγκόσμιας δικτατορίας χωρίς να γίνει πόλεμος - αν εξαιρέσουμε την ανήθικη και αιμοποτική εισβολή του ΝΑΤΟ στην Σερβία και το Ιράκ καθώς και την απάνθρωπη γενοκτονία που γίνεται εις βάρος των Κούρδων στην Τουρκία, και την σφαγή των αδελφών μας Παλαιστινίων μέσα στην ίδια τους την πατρίδα! Ο ηλεκτρονικός ολοκληρωτισμός καλπάζει-



- Πιστεύετε τελικά ότι θα επιτύχετε στον σκοπό σας;
Ως Έλληνας οφείλω να αγωνίζομαι ακόμα κι αν όλα δείχνουν ότι "οι Πέρσες θα ξαναδιαβούν". Ο σκοπός, η πίστη και η μαχητικότητα είναι κατά πολύ ισχυρότερα από το αποτέλεσμα. Μην ξεχνάτε ότι μόνο στην Ελληνική ιστορία έχουν γραφεί χρυσές σελίδες ήθους και ανθρώπινου παραδείγματος και υποδείγματος με στρατιωτικές ήττες! Η μάχη των Θερμοπυλών ήταν στρατιωτική ήττα και θρίαμβος του ήθους που πρόβαλλε ο Ελληνισμός. Η Άλωση της Πόλης ήταν οδυνηρότατη στρατιωτική ήττα αλλά ουσιαστικά και μακροϊστορικά είναι αφετηρία νίκης διότι προσφέρει ένα λαμπρό υπόδειγμα ηγέτου όπως ήταν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος που έπεσε μαχόμενος υπέρ της πατρίδος. Οι συμπατριώτες μας σήμερα, όταν μάθουν για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο μπορούν να υποβάλλουν την ακόλουθη ερώτηση στον εαυτό τους: Γνωρίζουν κάποιον ηγέτη που είναι έτοιμος να θυσιαστεί μαχόμενος υπέρ πατρίδος; 

- Δεν διαφωνώ με την άποψή σας, αλλά επιμένω να ζητώ απάντηση: Πιστεύετε στη νίκη των ιδεών σας; Θεωρείτε ότι η λάμψη του Ελληνικού πολιτισμού θα φωτίσει τα σκοτάδια της ανελεύθερης παγκοσμιοποίησης;
Ναι. Το πιστεύω ακράδαντα. Προτείνω μάλιστα σε όσους μας διαβάζουν να κάνουν το ίδιο και τους δίνω και μία συμβουλή: Πριν πολεμήσετε έξω, στη μάχη, πρέπει νικήσετε τον εχθρό μέσα σας. Τον εχθρό που καραδοκεί μέσα στους στροβίλους του νου και τις σκιές της ψυχής σας. Αυτός ο εχθρός προσπαθεί να σας μεταδώσει την ίδια του την ασθένεια. Τον φόβο. Θέλει να σας πείσει ότι είναι ανίκητος ούτως ώστε να μην αποπειραθείτε καν να τον πολεμήσετε. Θέλει να σας ποτίσει με τον λωτό της ματαιότητας, της έλλειψης σκοπού. Δεν υπάρχουν πιο προδοτικές κι ανθελληνικές φράσεις από τις: "Δεν διεκδικούμε τίποτα", "δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα", "είναι παντοδύναμοι κι εμείς ανίσχυροι", "όλα είναι προσχεδιασμένα". Ο εχθρός, οι σκοτεινές δυνάμεις - πείτε τους όπως θέλετε - γνωρίζουν την αδυναμία τους και το αφύσικο των νοσηρών τους οραμάτων και προσπαθούν να μας εξουδετερώσουν χωρίς να δώσουμε την μάχη. Κι αυτό επειδή γνωρίζουν καλά ότι ουδείς δύναται να αντισταθεί στην ζωοδότρα ισχύ του πυρφόρου και φωτοδότη Ελληνισμού.



- Στις ζωντανές σας εμφανίσεις πως είναι το κοινό;
Πολύ καλό και ενθουσιώδες. Αυτό μας δίνει δύναμη για να συνεχίσουμε.

- Πέρα από τις διαδικτυακές δημοσκοπήσεις, έχετε διαπιστώσει άλλες αρνητικές αντιδράσεις;
Υπάρχουν αντιδράσεις, από διάφορους κύκλους που όποτε ακούνε την λέξη "ΕΛΛΑΣ" βγάζουν φλύκταινες. Δεν τους κακίζω όμως γι' αυτό. Φαίνεται ότι έχουν επηρεαστεί από την διεθνιστική προπαγάνδα με την οποία μας βομβαρδίζουν σε καθημερινή βάση. Όμως, σ' αυτούς τους κύκλους θα τους προτείνω να διαβάσουν Ζουράρη. Σ' ένα από τα κείμενά του ανέφερε ότι "διεθνισμός είναι ό,τι γίνεται διά μέσου των εθνών και όχι με την καταστροφή τους".

- Αν καταλαβαίνω καλά, υπονοετε ότι σ' αυτούς τους κύκλους που "όποτε ακούνε την λέξη ''''ΕΛΛΑΣ'''' βγάζουν φλύκταινες" συμπεριλαμβάνετε και μουσικά συγκροτήματα.
Ναι. Υπάρχουν μερικά- παρά φύσιν πρότυπα που νομίζουν ότι κάτι κάνουν επειδή τους προβάλλουν τα ΜΜΕ του σάπιου κατεστημένου. Τύποι που αναμασούν την άθλια διεθνιστική προπαγάνδα των επίδοξων παγκόσμιων εξουσιαστών. Εγώ τους προτείνω να αποβάλλουν αυτό τον διεθνισμό που ουσιαστικά αποτελεί δικτατορική εθνοκτονία και να υϊοθετήσουν τον υγιή διεθνισμό του Άγγελου Σικελιανού και του Αλεξάνδρου του Μέγα. Τον διεθνισμό που είναι ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ!

- Τα κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης πως τα βλέπετε; Η Γένοβα ήταν ένα ορόσημο αντίστασης;
Κάθε μορφή αντίστασης την θεωρώ θετική. Οι πορείες, οι διαμαρτυρίες και οι φωνές που ακούστηκαν στην Γένοβα θεωρώ πως συμβάλλουν θετικά στην άρθρωση ενός αντιστασιακού λόγου κατά της ανελευθερίας. Όμως πρέπει να σημειώσω με ιδιαίτερη έμφαση πως δεν μου αρέσει καθόλου το καπέλωμα της αντίστασης κατά της παγκοσμιοποίησης από διάφορα κόμματα και κομματίδια που αναμασούν την ξύλινη γλώσσα χρεωκοπημένων και μισανθρωπικών ιδεολογημάτων. Τα κόκκινα λάβαρα που είδα με ενόχλησαν. Η διεθνιστική αριστερά, αντί να απολογηθεί για τα εγκλήματα που έχει διαπράξει σε βάρος της ανθρωπότητας, ζητάει και τα ρέστα! Οι δουλέμποροι και ψυχέμποροι αυτών των κομμάτων δεν ενοχλούνται από τις διαδικασίες της παγκοσμιοποιήσεως. Εξοργίζονται επειδή η παγκοσμιοποίηση γίνεται από τον Μπους και τις πολυεθνικές και όχι από τον Λένιν, τον Στάλιν, τον Μάο και τα άθλια "πολίτ μπιρό" τους. Επίσης, όλοι αυτοί οι διαπρύσιοι κήρυκες του διεθνισμού που υποτίθεται ότι αντιστέκονται στην παγκοσμιοποίηση με κάνουν να σκέπτομαι μήπως παίζουν ένα βρώμικο ρόλο για λογαριασμό του- αντιπάλου τους. Καπηλεύονται ένα κίνημα, και το κατευθύνουν στην μετάλλαξή του. Δηλαδή, στην ανώδυνη (και φολκλορικού τύπου) ψυχολογική αποφόρτιση των τίμιων αγωνιστών που πηγαίνουν στις πορείες. Ξέρετε, όταν θέλεις να "στήσεις" καλά ένα παιχνίδι, πρώτα "στήνεις" τον αντίπαλό σου. Επαναλαμβάνω, λέω ΝΑΙ στην αντίσταση κατά της παγκοσμιοποίησης αλλά φωνάζω ΟΧΙ στον αποπροσανατολισμό και την καπηλεία της!

- Εσείς πως θα θέλατε να μορφοποιηθεί το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης;
Να πάρει σαφή εθνικά χαρακτηριστικά. Κακά τα ψέμματα. Δεν μπορείς να υποστηρίζεις την κατάργηση όλων των συνόρων, των γλωσσών και των πολιτισμών και να ενοχλείσαι από την παγκοσμιοποίηση. Τα έθνη είναι οι πολύτιμες πέτρες στο στέμμα του ανθρώπινου πολιτισμού. Η μόνη λύση είναι η υπεράσπιση της έννοιας του έθνους και των εθνικών πολιτισμών. Όλα τα άλλα είναι φτηνή υποκρισία.